|
ROZDZIAŁ CXLVI
—Że grzechy są karane także przez doświadczenie czegoś
bolesnego
KARA powinna być proporcjonalna do winy. Ale w winie nie tylko występuje odwrócenie umysłu od celu ostatecznego, ale także nieuzasadnione skierowanie go ku innym celom.
Grzesznik powinien zostać ukarany nie tylko przez wykluczenie z celu, ale także przez to, że inne rzeczy zwrócą się ku jego cierpieniu.
2. Nikt nie boi się stracić tego, czego nie pragnie zyskać. Ci zatem, których wola odwróciła się od celu ostatecznego, nie boją się, że zostaną od niego odcięci. W konsekwencji samo wykluczenie nie wystarczyłoby, by uchronić ich od grzechu. Trzeba więc zastosować inną karę, której grzesznicy mogą się obawiać.
3. Ten, kto niewłaściwie używa środków do osiągnięcia określonego celu, nie tylko zostaje pozbawiony celu, ale
poniesie również inne szkody. Tak więc nieumiarkowane spożycie pokarmu nie tylko nie przynosi zdrowia, ale wręcz prowadzi do choroby. Lecz kto pokłada swój odpoczynek w stworzeniach, nie używa ich tak, jak powinien:
nie odnosi ich do celu ostatecznego. Powinien więc zostać ukarany nie tylko brakiem szczęścia, ale także cierpieniem ze strony stworzeń.
Stąd Pismo Święte grozi grzesznikom nie tylko wykluczeniem z chwały, ale także innymi formami udręki. „Idźcie precz ode mnie przeklęci, w ogień wieczny” (Mt 25, 41). On będzie
sidłami zsyłał na grzeszników: ogień i siarka, a tchnienie gwałtownych wiatrów będzie udziałem ich
kielicha (Ps 10, 7).
ROZDZIAŁ CXLVII
—Że sędziom wolno wymierzać kary
Ludzie, którzy na ziemi są ponad innymi, są sługami boskiej opatrzności. Ale zrządzeniem opatrzności jest karanie niegodziwych.
4. Dobro nie potrzebuje zła, wręcz przeciwnie (rozdz. XI). Cokolwiek zatem jest konieczne dla zachowania dobra, samo w sobie nie może być złe.829 Lecz dla zachowania zgody
między ludźmi konieczne jest wymierzanie kar niegodziwym.
5. Dobro wspólne jest ważniejsze niż dobro jednostki. Dlatego pewne dobro szczególne musi zostać wycofane dla zachowania dobra wspólnego. Życie niektórych szkodliwych osobników
stanowi przeszkodę dla dobra wspólnego, to znaczy dla zgody w społeczeństwie ludzkim. Takie osoby należy zatem oddzielić od społeczeństwa ludzkiego przez śmierć. 830
Dlatego Apostoł mówi: „Nie na próżno miecz nosi” (Rz 13, 4; por. 1 P 2, 14).
Niniejszym wyklucza się błąd tych, którzy twierdzą, że kary cielesne są bezprawne i powołują się na poparcie swojego błędu na takie wersety, jak: „Nie zabijaj” (Wj 20, 13): „Pozwól obojgu rosnąć aż do żniwa” (Mt 13, 30). Są to jednak błahe zarzuty. To samo bowiem prawo, które mówi: „
Nie zabijaj”, dodaje później: „Nie dopuścisz trucicieli (maleficos, φαρμακούς) do życia” (Wj 22, 18). A co do obu rzeczy, które rosną aż do żniwa, jak należy to rozumieć, wynika z tego, co
następuje: abyście przypadkiem zbierając kąkol, nie wyrwali razem z nim także pszenicy. W tym fragmencie zabijanie niegodziwych jest zakazane tam, gdzie nie można tego dokonać bez narażenia na niebezpieczeństwo dobrych, jak to się dzieje, gdy niegodziwi nie są jeszcze wyraźnie oddzieleni od dobrych przez jawne grzechy lub gdy istnieją podstawy do obaw, że niegodziwi mogą wciągnąć w swoją zgubę wielu dobrych ludzi.
Los grzeszników, którzy są otwarci na nawrócenie, dopóki żyją, nie wyklucza ich
również narażenia na sprawiedliwą karę śmierci. W istocie, niebezpieczeństwo grożące wspólnocie z ich życia jest większe i pewniejsze niż dobro, którego spodziewają się po swoim nawróceniu. Poza tym, w godzinie śmierci mają oni wszelkie możliwości zwrócenia się do Boga poprzez skruchę. A jeśli są tak uparci, że nawet w godzinie śmierci ich serce nie cofnie się przed swoją niegodziwością, można z dużym prawdopodobieństwem wnioskować, że nigdy nie powróciliby do lepszego stanu umysłu.
827
Nawet Platon skazywał na wieczną karę „nieuleczalnie nikczemnego” tyrana, Ardiajosa (Rep. 615-6; Gorgiasz, 525 p.n.e.; Fedon, 113e), jako przykład dla innych. Arystoteles odróżnia karę chłosty od zemsty, przy czym ta pierwsza jest „dla tego, kto ją wymierza”, a druga „dla tego, kto ją przyjmuje” (Ret. I, 10, 17). Czytamy też o Tym, który mówi: „Pomsta należy do mnie” (Rz 12, 19). Cała ta koncepcja kary mściwej, retrospektywnej czy odwetowej opiera się na doktrynie wolnej woli: jest sprzeczna z determinizmem. I to jest jeden z zarzutów wobec determinizmu.
828
Żyjemy dzięki światłu i ciepłu centralnego ognia słońca. Elektryczność, którą możemy nazwać ogniem, jest obecnie uważana za podstawę wszelkiej materii. Wszystkie jasne i zachwycające rzeczy w życiu pochodzą z ognia. Bez ognia nie ma cywilizacji, nie ma ludzkości, nie ma radości na ziemi. Jeśli zatem powiedzenie głosi, że „w tym, w czym człowiek zgrzeszył, w tym samym będzie ukarany”, ogień nie stanowi niesłusznej kary dla tego, kto nadużył dóbr naszego obecnego istnienia.
Św. Tomasz mówi o ogólnej i zwyczajnej potrzebie, np. o pożywieniu dla jednostki, o zjednoczeniu płci dla dobra rasy, a nie o konieczności przypadkowej czy szczególnej potrzebie. Rozszerzenie tego aforyzmu na ten ostatni przypadek uczyniłoby z niego twierdzenie o celu uświęcającym środki, doktrynę doszukiwaną się w wypowiedziach autorów katolickich przez osoby, które w złej wierze lub niewiedzy błędnie interpretują fragmenty takie jak ten.
830
Pisząc później, św. Tomasz dostrzegł potrzebę doprecyzowania tego argumentu, który, potraktowany w sposób kategoryczny, zniweczyłby w ogóle szaleńców i kłopotliwych inwalidów, a także uświęciłby zasadę prawa linczu. Wprowadza zatem te dwa
zastrzeżenia.
(1) „Człowiek przez grzech oddala się od porządku rozumu i przez to traci godność ludzką, o ile ta polega na tym, że
człowiek jest z natury wolny i istnieje dla siebie samego; i w pewien sposób popada w stan niewoli właściwy zwierzętom. . . . I dlatego, chociaż zabicie człowieka, dopóki trwa on w swojej wrodzonej godności, jest samo w sobie złe, to jednak zabicie człowieka, który jest grzesznikiem, może być dobre, tak jak zabicie zwierzęcia”.
(2) „Zwierzę z natury odróżnia się od człowieka: stąd w tym punkcie nie ma potrzeby osądu. . . . Lecz grzesznik
z natury nie odróżnia się od sprawiedliwych; dlatego też potrzebny jest publiczny osąd, aby go wyodrębnić i ustalić, czy
powinien zostać zabity dla dobra ogółu”.
Uczeń powinien przeczytać całość Sum. Theol. 2a-2ae, q. 64, art. 2 i 3 (Aquinas Ethicus, II, s. 40-42), skąd
pochodzą te fragmenty.
|
|
CHAPTER CXLVI
—That Sins are punished also by the experience of something
Painful
PUNISHMENT ought to be proportionate to the fault. But in a fault not only is there an aversion
of the mind from the last end, but also an undue conversion of it to other objects as ends. Not only
then should the sinner be punished by exclusion from the end, but also by other things turning to
his pain.
2. No one is afraid to lose what he does not desire to gain. They then who have their will turned
away from their last end, have no fear of being shut out from it. Consequently that mere exclusion
would not be enough to call them off from sinning. Some other punishment then must be employed,
which sinners may fear.
3. One who puts to undue use the means to a certain end, not only is deprived of the end, but
incurs some other hurt besides. Thus inordinate taking of food not only does not bring health, but
further induces sickness. But whoever sets up his rest in creatures does not use them as he ought:
he does not refer them to their last end. Not only then ought he to be punished by going without
happiness, but also by experiencing some pain from creatures.
Hence divine Scripture not only threatens sinners with exclusion from glory, but also with
affliction in other ways. Depart from me, ye cursed, into everlasting fire (Matt. xxv, 41). He shall
rain nets on sinners: fire and brimstone and the breath of stormy winds shall be the portion of their
cup (Ps. x, 7).828
CHAPTER CXLVII
—That it is Lawful for judges to inflict Punishments
MEN who on earth are set over others are ministers of divine providence. But it is the order of
providence that the wicked be punished.
4. Good stands in no need of evil, but the other way about (Chap. XI). Whatever then is of
necessity for the preservation of good, cannot be of itself evil.829 But for the preservation of concord
among men it is necessary for penalties to be inflicted on the wicked.
5. The common good is better than the good of the individual. There fore some particular good
must be withdrawn for the preservation of the common good. But the life of certain pestilent fellows
is a hindrance to the common good, that is, to the concord of human society. Such persons therefore
are to be withdrawn by death from the society of men.830
Hence the Apostle says: He beareth not the sword in vain (Rom. xiii, 4: cf. 1 Pet. ii, 14).
Hereby is excluded the error of those who say that corporal punishments are unlawful, and
quote in support of their error such texts as, Thou shalt not kill (Exod. xx, 13): Let both grow until
the harvest (Matt. xiii, 30). But these are frivolous allegations. For the same law which says, Thou
shalt not kill, adds afterwards: Thou shalt not suffer poisoners (maleficos, φαρμακούς) to live (Exod.
xxii, 18). And as for both growing until the harvest, how that is to be understood appears from what
follows: lest perchance in gathering the tares ye root out along with them the wheat also: in this
passage then the killing of the wicked is forbidden where it cannot be done without danger to the
good, as happens when the wicked are not yet clearly marked off from the good by manifest sins,
or when there is ground for apprehension that the wicked may involve many good men in their
ruin.
The fate of the wicked being open to conversion so long as they live does not preclude their
being open also to the just punishment of death. Indeed the danger threatening the community from
their life is greater and more certain than the good expected by their conversion. Besides, in the
hour of death, they have every facility for turning to God by repentance. And if they are so obstinate
that even in the hour of death their heart will not go back upon its wickedness, a fairly probable
reckoning may be made that they never would have returned to a better mind.
827
Even Plato consigns to everlasting punishment the “incurably wicked” tyrant, Ardiaeus (Rep. 615-6; Gorgias, 525b.c.; Phaedo,
113e), as an example to others. Aristotle distinguishes chastisement from vengeance, the former being “for the sake of him who
offers it,” the latter “for his sake who takes it ” (Rhet. I, x, 17). And we read of One who says, Vengeance is mine (Rom. xii,
19). All this notion of vindictive, retrospective, or retributive punishment proceeds upon the doctrine of free will: it is inconsistent
with determinism. And that is one of the objections to determinism.
828
We live by the light and heat of the central fire of the sun. Electricity, which we may call a fire, is now taken to be the essential
basis of all matter. All the bright and delicious things of life come of fire. Without fire, no civilisation, no humanity, no joy on
earth. If then the saying holds that “in the things wherein a man has sinned, in the same shall he be punished,” fire forms not an
unfit punishment for one who has abused the good things of our present existence.
St Thomas speaks of a general and ordinary necessity, e.g., of food for the individual, of the union of the sexes for the race, not
of an accidental necessity, or particular emergency. To extend the aphorism to the latter case would make it into an assertion of
the end justifying the means, a doctrine read into the utterances of Catholic authors by persons who in malice or ignorance
misconstrue passages like the present.
830
Writing later, St Thomas saw the need of qualifying this argument, which, taken absolutely, would make short shrift of
lunatics and troublesome invalids generally, and would consecrate the principle of lynch-law. He puts in therefore these two
qualifications
(1) “Man by sinning withdraws from the order of reason, and thereby falls from human dignity, so far as that consists in
man being naturally free and existent for his own sake; and falls in a manner into the state of servitude proper to beasts. . . . And
therefore, though to kill a man, while he abides in his native dignity, be a thing of itself evil, yet to kill a man who is a sinner
may be good, as to kill a beast.”
(2) “A beast is naturally distinguishable from a man: hence on this point there is no need of judgement. . . . But a sinner is
not naturally distinguishable from just men; and therefore he needs a public judgement to make him out, and determine whether
he ought to be slain for the benefit of the common weal.”
The student should read the whole of Sum. Theol. 2a-2ae, q. 64, art. 2 and 3 (Aquinas Ethicus, II, pp. 40-42), whence these
extracts are taken.
|
