GAZETA WARSZAWSKA - RUDOLF KORSCH: ŻYDOWSKIE UGRUPOWANIA WYWROTOWE W POLSCE

KOMBUND.

(„Żydowski komunistyczny związek robotniczy (Kombtmd) w Polsce").

Dane historyczne. Za datę oficjalnego zorganizowania się w Rzplitej Kombundu — związku komunistycznego — t, j. takiego, który nie tylko przyjął zasadniczo program moskiewskiej międzynarodówki, lecz również organizacyjnie się jej poddał — najwłaściwiej jest uważać czerwiec 1922 r.

W tym bowiem czasie delegacja frakcji kombundowskiej w Polsce wręczyła w Moskwie Komitetowi Wykonawczemu III międzynarodówki „memorandum", po rozpatrzeniu którego Kombund w Polsce został oficjalnie przyjęty do szeregów Ko- minternu, na skutek decyzji Komitetu Wykonawczego tego ostatniego z dn. 12 czerwca 1922 r. ’).

Należy dodać, że zaszło kilka faktów, które świadczą o istnieniu frakcji kombundowskiej jeszcze przed wymienionym czasem, t. j. czerwcem 1922 r. Mianowicie, na t. zw. drugim zjeździć Bundu (grudzień 1921 r.) frakcja ta już wystąpiła, jak wiemy, jako odrębna grupa, w osobach 6 swoich delegatów. Ponadto frakcja ta dala znać o swojem istnieniu przez wydanie publicznej odezwy na pewien czas przed II-gim zjazdem Bundu, w której zawarte były punkty, uzasadniające identyczność jej programu z Moskwą, oraz konieczność połączenia się z nią. Jednak uchwały co do konieczności zespolenia zwolenników frakcji kombundowskiej w samodzielnej od Bundu organizacji poczęły zapadać zaledwie po owym II-gim zjeździe Bundu na miejscowych konferencjach zwolenników tego kierunku, poczynając od stycznia 1922 r.

Faktycznie prąd za organizacyjnem połączeniem się z III (mosk.) międzynarodówką śród członków Bundu istniał już

’) P. „Materjały i dokumenty do żydowskiego ruchu robotniczego (w żargonie), wyd. Egzekutywy Kombundu w Polsce, bez wymienienia autora, stronic 43.

dawniej, o czem może świadczyć np. t. zw. III-cia jego konferencja w Polsce, która się odbyła w kwietniu 1919 r. i która w zasadzie stanęła na platformie III (mosk.J międzynarodówki¹).

Prąd ten był tem więcej wówczas naturalny, że polityka komunistycznej międzynarodówki, zmierzająca do wywołania przewrotu społecznego w świecie, a więc i w Polsce, szła po linji interesów akurat kół żydowskich z Bundu. Wiemy, że one uważają rewolucję społeczną za nieodzowny warunek zdobycia dla mas żydowskich całkowitej autonomji.

Ponieważ przytem zaledwie II kongres komunistycznej międzynarodówki (17/VII—7/VIII 1920) postawieniem wiadomych 21 warunków przyjęcia uniemożliwiał pielęgnowanie ideolog’! autonomji narodowej dla żydów, więc do 1920 r. hasło do połączenia się z Moskwą było śród członków Bundu nad wyraz popularne

Chęć do połączenia się z Moskwą musiała być wśród szero kich kół żydowskich z Bundu temwięcej w' owym czasie silna, że był to okres budowy młodej państwowości polskiej, a przytem narażonej stale na atak wojsk sowieckiej Rosji. Właśnie takie organizacyjne połączenie się Bundu w Polsce z Moskwą, t. j. zespolenie wysiłków tych dwóch organizacji — od zewnątrz i od wewnątrz — w jednym kierunku, rokowało, w mniemaniu szerokich warstw, nadzieję rychlejszego rozpadnięcia się frontu polskiego, a co zatem idzie — dawało ono możność urzeczywistnienia wszystkich pożądanych dla żydów postulatów na ziemiach polskich, jako na terenie jednego z największych skupień żydowskich w świecie.

Skład społeczny. Kombund składa się prawie wyłącznie z warstwy robotniczej, która stanowi główny kontyngent nawet sił kierowniczych.

„...Charakterystycznem dla naszych pracowników partyjnych jest to, że są oni prawie wyłącznie robotnikami i tylko jeden procent stanowi inteligencja').

Program. Gi upa kombundowska, jak zresztą i pozostała część żydowskiego odłamu wywrotowego, stoi na stanowisku, że

^ł) P Arbeiter Sztime" (Warszawa), organ Bundu Nr. 21. z dn. 19/IV

j920 r zasadnicze stanowisko partji klasowej proletariatu żydowskiego—

Bundu — przyjęte na 3-ej konferencji kraiowej, odpowiada zasadniczej platformie III międzynarodówki..." (porównaj w przypisach — Bund, p. 1).

^Ł) P. rozdział III wymienionego memorandum, wręczonego przez delegację Kombundu Komitetowi Wykonawczemu Kominternu w Moskwie.

całkowite zaspokojenie wszystkich potrzeb społeczeństwa żydowskiego, a zwłaszcza najwięcej upośledzonej jego części, mianowicie warstw robotniczych — możliwe jest tylko w wyniku zmiany istniejącego ustroju społecznego w drodze rewolucji społecznej i przy pomocy dyktatury proletarjatu.

Zwolennicy tego kierunku skłaniali się do poglądu, że w dobie obecnej dokonać takiego przewrotu może jedynie III-cia międzynarodówka, mająca swoją siedzibę w Moskwie. Ona bowiem opiera się na potężnym aparacie państwowym Rosji sowieckiej i ma więcej szans, niż Jaki inny ośrodek, do przyciągnięcia do siebie wszystkich rewolucyjnych partji na zachodzie, które stoją na stanowisku rewolucji społecznej i dyktatury proletarjatu Wobec tego należy przyjąć bez zastrzeżeń wszystkie 21 warunków i poddać się jej dyiektywom

Grupa ta, jako oficjalny członek Kom nternu, rozpoczęła działalność pod mianem Kombundu.

Obowiązkiem proletarjatu żydowskiego jest objęcie kierowniczej roli w akcji wywrotowej w kraju.

Zdaniem Kombundu, zresztą jak i pozostałej części żydowskiego odłamu wywrotowego, rewolucję socjalną w kraju może dokonać jedynie wspólne wystąpienie proletarjatu wszystkich narodowości w Państwie.

Kombund uważa, że należy przedewszystkiem usunąć te przyczyny, które tamują takie wspólne wystąpienia.

Najgłówniejszą z tych przyczyn jest wzajemna separacja proletarjatu poszczególnych narodowości.

Tę separację powoduje odrębność organizacji robotniczych poszczególnych narodowości oraz kultywowanie w nich naseł odrębności narodowej.

Winę w tym względzie ponoszą również organizacje żydowskie. Należy się pozbyć tych haseł. V skazauem jest wytworzyć nową organizację, któraby ułatwiła proletariatowi żydowskiemu odegranie decydującej woli w ruchu rewolucyjnym w Polsce.

Wychodząc z takich założeń, Kombund rozpoczął propagandę, w której uzasadniał jego stanowisko w sprawie usunięcia się z Bundu oraz przytaczał motywy, które go popchnęły do tego kroku.

„Odłam proletarjatu żydowskiego", głosi odezwa Centralnego Komitetu Kombundu, „ożywionego prądem rewolucyjnym musiał zniszczyć ostatnią przeszkodę na swej drodze, musiał

uwolnić się od poglądów „centrum ” \) oraz od tak zwanych „lewicowców" ^ł), musiał zakończyć ze wszystkiem wahaniami i wątpliwościami, a co zatem idzie musiał skonsolidować się w samodzielną organizację komunistyczną która śmiało przed^fu- iy starą, pełną chwały drogę walki proletarjatu żydowskiego o jego polityczne i narodowe wyzwolenie... Organizacja ta postawi proletarjat żydowski, jako odważnych żołnierzy, w kierowniczych szeregach międzynarodowego proletarjatu i pomoże przeprowadzić ciężką walkę aż do ostatecznego zwycięstwa. To powołało do życia Kombund..." ²).

Kombund, przyjmując bez zastrzeżeń 21 warunków i przystępując w ten sposób do Kominternu, tem samem jakby zgodził się na zaniechanie pielęgnowania ideolog; i autonomji narodowej dla żydów.

Ttn zarzut głównie starali się wykorzystać w agitacji przeciw Kombundowi przeciwnicy połączenia się Bundu z Komin ternem, t, j. zwolennicy kierunku bundowskiego.

Kombund w swojej propagandzie stara się uzasadnić, że zarzut skierowany przeciw niemu w tym względzie jest niesłuszny, gołosłowny, że on nie zapoznaje bynajmniej sprawy odrębności narodowej żydów i praw odrębnych dla nich w świecie. Przeciwnie, w tym fakcie połączenia się z Kominternem należy dopatrywać sie jedynie troski o mteresy żydowskie. Interesy te mogą znaleźć zaspokojenie tylko w wyniku rewolucji społecznej, którą dokonać może jedynie komunistyczna międzynarodówka, zwłaszcza, że w liczbie zwycięzców zna|dzie się zorganizowany prole- rarjat żydowsKi.

„Akt przyłączenia Kombundu do Komitcrnu", głosi powołana wyżej odezwa z października 1922 r Komitetu Wykonawczego Kombundu, „będzie przyjęty z entuzjazmem i radością przez każdego robotnika żydowskiego w Polsce. On będzie musiał rozproszyć ostatnie wątpliwości u tych roootników, których piowa- dzą za sobą centrowi i pseudolewicowi wodzowie Bundu i nacjonalistyczni wodzowie Poale-Syjonu. Akt ten przekona ich, że komunizm ma wyraźne życzenie zrozumieć i zadowolnić żywotne

') Mowa o dwóch kierunkach w Bundzie, p. zresztą przebieg *II-go zjazdu Bundu, p. wyżej Bund — program.

’) Z odezwy do mas robotniczych w październiku 192? r. Komitetu Wykonawczego Kombundu w Warszawie (w żarg.), p. Materjały i dokumenty do żyd. ruchu robotniczego", wydanie trakcji kombundowskiej.

interesy żydowskiego proletariatu... Komintern, jako najwyższy wyraz żywotnych potrzeb wszystkich części proletarjatu światowego, mając w swoich szeregach zrewolucjonizowanego robotnika żydowskiego, znajdzie także nadal należyte sposoby dla zadowolnienia specjalnych potrzeb żydowskiego proletarjatu...“

Zgodnie z poglądem (zresztą wspólnym wszystkim ugrupowaniom żydowskiego obozu wywrotowego), że sam proletaijat żydowski, pomimo swojej liczebnej siły w Rzplitej, nie jest zdolny dokonać pożądanej dla siebie rewolucji społecznej, Kombund dąży do połączenia się z proletarjatem polskim, skupionym pod sztandarami czerwonej międzynarodówki.

„Ciężka staje się sytuacja klasy robotniczej u nas w Polsce... Biały terror trwa bez ustanku... Szczególnie bezczelną czuje się reakcja u nas w kraju w stosunku do rewolucyjnego ruchu proletarjatu żydowskiego. Tylko zwarty front wszystkich sił rewolucyjnych żydowskiego proletarjatu pod sztandarem Kombundu wraz z całym rewolucyjnym proletai jatem kraju daje możność przeciwstawienia się i odparcia ataku ciemnych sil .. Kombund — przednia straż rewolucyjnego proletariatu żydowskiego w Polsce — wzywa was do zorganizowania potężnego bataljonu bojowego żydowskich pracowników... by wraz z proletarjatem krajowym i komunistyczną międzynarodówką uderzyć na ostatnie twierdze burżuazji i w ten sposób wyzwolić ludzkość od eksploatacji i niewolnictwa. Tą drogą zaprowadzi si« komunistyczny ustrój, przy którym nie będzie możhwyr narodowościowy i społeczny ucisk... ’).

Taki jest w najogólniejszych zarysach program Kombundu ²),

Stosunek do państwowości polskiej. Z wyłożonego wyżej programu Kombundu wypływa jego zasadniczy' stosunek do naszej państwowości.

Obecny ustrój społeczny i polityczny w świecie, z wyjątkiem Rosji sowieckiej, uważany jest przez komunizm za taki, który należy unicestwić i zmienić na inny, mianuwńcie na taki, w którym cała władza znalazłaby się w rękach t. zw, proletarjatu.

W Polsce, będącej twmrem państwowym również łych wda-

) Z odezwy Komitetu Wykonawczego Kombundu w Warszawie z października 1922 r., p. wyżej.

j P. również niżej, rozdział: ..Stosunek Kombundu do innych ugrupowań żydowskich".

śnie pojęć, które są zwalczane przez komunizm, winna być dokonana rewolucja społeczna .

Teorja ta tem skwapliwiej i usilniej jest głoszona przez Kombund, że Polska jest jednem z największych skupień żydów, w świecie.

Żydowskie warstwy robot: liczę uważa’ą, jak wiemy, rewolucję społeczną za główny warunek zaspokojenia wszystkich potrzeb społeczeństwa żydowskiego, rozsianego po całym święcie.

Aby umożliwić sobie dokonanie takiego przewrotu społecznego na poszczególnym terenie, w dan\ m wypadku — w Polsce — winno się zdezorganizować gruntownie istniejący ustrój społeczny i polityczny tego państwa.

We wszystkich więc swoich poczynaniach Kombund usiłuje rozsadzić ramy zarówno politycznego, jak i społecznego ustroju naszego państwa, przytem w całkowitem uzgodmeniu ich z dyrektywami III-ej międzynarodówki- nadsyłanemi peprzez różne ośrodki agitacyjne na kontynencie.

Kombund, jako organizacja, jak wiadomo, składająca się z samych żydów, jest obojętna zasadniczo na losy obcych sobie duchowo i kulturalnie wszystkich państw i narodów, a nie tylko Polski.

Odnośny stosunek żydów do form państwowych i społecznych otoczenia musi stać się więcej zrozumiałym, zwłaszcza obecnie, kiedy żydzi wy tworzyli warunki zdobycia własnej państwowości na ziemi swoich pradziadów, mianowicie w Palestynie.

Stosunek do innych ugrupowań żydowskich. Dla wyjaśnienia sobie sprawy stosunku Kombundu do innych ugrupowań żydowskich najwłaściwszem staje się podkreślić nieznaczność różnicy w programach społeczno-politycznych Kombundu i Bundu, skutkiem czego wyjaśnienie, dane wyżej w tej sprawie w odniesieniu do Bundu ma prawie całkowite zastosowanie z niecznacz- ną różnicą również w odniesieniu do Kombundu

Rzeczywiście między programami Kombundu i Bundu istotnej, zasadniczej różnicy niema. Obydwa kierunki uznają tęże samą zasadę konieczności dokonania przewrotu społecznego, zaprowadzenia dyktatury proletarjatu, którą zarówno Kombund, jak i Bund wyobrażają w konkretnej formie władzy ,,rad robotniczych".

') P. Bund — ..Stosunek do innych ugrupowań żydowskich".

I jedno i drugie ugrupowanie uważają przewrót społeczny za środek do uzyskania całkowitego zaspokojenia potrzeb społeczeństwa żydowskiego pod względem politycznym, społecznym, kulturalnym i ekonomicznym...

Jednym z głównych powodów, dla których Bund nie przyłączył się do III międzynarodówki (na t. zw Il-im zjeździe), t. j. nic przyjął całkowicie 21 jej warunków, była niemożność akcji — w wyniku takiego przyjęcia — skupienia i wyodrębnienia wszystkich klas ludności żydowskiej, jako wspólnoty kulturalnej.

Aprobując bez zastrzeżeń wszystkie 21 warunków przyjęcia do III-ej międzynarodówki, a więc zgadzając się na zewnątrz jakby na zaprzestanie pielęgnowania ideologji aulonomji narodowej dla żydów w Polsce, Kombund nie w mniejszej mierze niż Bund nie zapoznawał sprawy odrębności narodowej żydów i praw odrębnych dla nich

„Zrzekając się przy teru bundowskiego autonomislycznego programu, a także swego stanowiska w stosunku do kwestji narodowościowej, Kombund, jako organizacja robotników żydowskich nie mógł zapomnieć o zadaniu, które zjednoczona komunistyczna partja obowiązana jest powziąć w stosunku do walki żydowskiego robotnika o jego prawa i potrzeby. Bankructwo autonomi- stycznego i narodowego programu Bundu, dążenie do jednolitej part, (mowa o partji komunistycznej całej Polski, przyp. autora), silne sympalje żydowskich robotników rewolucyjnych do komunizmu, utworzyły Kombund..."¹).

Na czcm w takim razie polega różnica między Kambon dem i Bundem?

Jak wynika już z przebiegu wiadomego t. zw. Ii-go Zjazdu Bundu, różnica główna między kierunkiem kombundowsk m i bundowskim polegała na różnicy w ocenie tych skutków, które wynikną dla celów rewolucji społecznej w Polsce z faktu połączenia się Bundu z IJI-cią międzynarodówką oraz na różnicy w ocenie tego ośrodka, którego przeznaczeniem ma być kierownictwo akcją dokonania przewrotu społecznego o skali międzynarodowe j.

') P. rozdział li: „Cele i zaaania kombundu i jego rola w ruchu robotniczym w Polsce" w memorandum, przedtoZonem przez delegacje Kom- bundu Komitetowi Wykonawczemu Kominternu, o którcm była mowa wy '.ej.

Grupy, ześrodkowane we frakcji kombundowskiej, uważały, że moskiewska międzynarodówka jest tym ośrodkiem, oraz, że ona jest w możności podołać zadaniu dokonania takiego przewrotu społecznego o skali światowej.

Natomiast grupy, skupione w Bundzie, nie uważały, aby Moskwa była zdolna do czynów międzynarodowych, gdyż ona, dzięki swojej centralistycznej polityce, nie zdołała zebrać około ciebie wszystkich partji socjalistycznych na Zachodzie, nawet tych, które stoją na stanowisku przewrotu społecznego i dyktatury proletarjatu. Należy zatem, zdaniem kierunku bundowskie- go, stworzyć taki ośrodek, a wówczas Bund przystąpi do niego.

Różnica zaś w ocenie przez odnośne dwa kierunki skutków, które miały wyniknąć dla celów rewolucji społecznej w Polsce z faktu połączenia się Bnndu z III międzynarodówką, polegała na tern, że frakcja kombundowska nie podzielała stanowiska bundowskiego, aby rozlani, który w mniemaniu większości niewątpliwie nastąpiłby w partji z powodu konieczności wykluczenia części dotychczasowych jej przywódców, miał osłabić ener- gję rewolucyjną żydowskich mas robotniczych i uczynić je w ten sposób na czas dłuższym niezdolnemi do walki w Polsce.

Łącząc się organizacyjnie z III międzynarodówką, frakcja kombundowska uważała, iż przeciwnie w ten sposób ona przyspiesza chwilę wybuchu rewolucji społecznej w Polsce, a co zatem idzie stwarza odpowiednie warunki dla zadośćuczynienia potrzebom najszerszych mas żydowskich w naszym kraju.’).

Z faktu nieprzyłączenia się Bundu do III międzynarodówki, w przeciwieństwie do frakcji kombundowskiej, nie należy wnioskować, że Bund w ten sposób wyłączył możliwość współdziałania swojej organizacji z Kominternem we wszystkich poczyma- niach politycznych tego ostatniego na ziemiach polskich.

W danym wypadku ma się rzecz wręcz przeciwnie.

Bund uważał za konieczną swoją współpracę z Kominternem, bądź bezpośrednio, bądź za pośrednictwem partji i ugrupowań przynależnych oficjalnie do Kominternu w Polsce. Wynika to z treści tych uchwał Ii-go zjazdu Bundu, które postana-

') Porównaj wyciąg z odezwy Komilciu Wykonawczego Komhundu w Warszawie do mas roboimczych, w październiku 1922 r., p. wyżej — ..Program".

wiają przyjąć tezy Iii-go kongresu Kominternu jako wskazówki dla przyszłej działalności Bundu w Polsce,¹).

Takie same stanowisko co do tej współpracy zajął również Ill-ci zjazd Bundu, mianowicie, jak się oględnie wyraża sprawozdanie, umieszczone dla zewnętrznego użytku, ,,w razie, gdyby ogólne interesy proletarjatu wymagały wystąpienia całego proletarjatu w kraju" ^{* 2 3}) Bund porozumie się z K. P. R. P.

Ponadto Bund swojem zachowaniem się na owym II-im zjeździe bynajmniej nie wyłączał możliwości przystąpienia w odpowiedniej chwili do III-ej międzynarodówki, tak samo jak przebieg Iii-go zjazdu nie wyłącza tejże możliwości.

„Za każdym razem, gdy wzmagał się ruch rewolucyjny, stawała na porządku dziennym kweslja połączenia się z partją krajową. W latach 1905—07 najważniejszą sprawą dla Bundu była kwestja połączenia z rosyjską socjalną demokracją. To samo było po rewolucji 1917 r. I od trzech lat kwestja połączenia powstawała to u Bundu, to u Poale-Syjonu, to u Feiajrngte... '),

Z powyższego wynika, że mylnym byłby pogląd, któryby w fakcie nieprzyłączeinn się Bundu do III-ej międzynaiodówki widział głęboką i zasadniczą różnicę w programach Bundu i Komoundu, względnie Kominternu.

Należy przypuścić, iż w mniemaniu przywódców Bundu (bowiem przeciwko mm głownie jest kierowany, jak wiadomo, cały atak przywódców kombundowskich), czas odbycia się Ii-go zjazdu Bundu nie byl takim, aby go można było zaliczyć, wyrażając się słowami owego delegata Ferajnigte, do okresu, „gdy wzmagał się ruch rewolucyjny" w Polsce.

Trzeba w tyin wypadku pamiętać, że okres odbywania się 11-go zjazdu (grudzień 1921 r.) zasadniczo różnił su od okresu kwietniowego 1920 r., kiedy się odbvwał I-szy zjazd Bundu i lae-

9 P sprawozdanie z przebiegu ii-go zjazdu Bundu, ..bolkscajtung (Warszawa), Nr. 13, z dn. 17/11 1922 r.

²) P „Unzer Folkscajtung”, Nr. 14. z dn. Ib, i 1925 r., ,,0 stosunku do innych partji socjalistycznych (sprawozdanie z Ill-go zjazdu Bundu).

³) Z przemówienia referenta org. Ferajnigte o warunkach połączenia się tej organizacji z Niezależnymi Socjalistami (p Ferajnigte, przypisy p- 7). W danym wypadku uzasadniona jest dla organizacji żydowskich konieczność połączenia się z organizacjami nieżydowskiemi w każdym kraju, gdyż tylko w ten sposób możliwe jest dokonanie przewrotu społecznego.

dy to zapadła na nim uchwała o przyłączeniu się jego do Ko- minternu.

To samo można powiedzieć w stosunku do 1924 r., t. j. czasu odbycia się III zjazdu.

W kwietniu 1920 r. odbywała się, jak wiadomo, decydująca walka między Polską i Rosją Sowiecką.

Stojąc na stanowisku rewolucji socjalnej, jako środka do poprawy warunków bytu warstw żydowskich w Polsce, Bund konsekwentnie musiał pójść tą drogą, po której poszedł w 1920 r., gdyż ona rokowała nadzieję na takie skutki przy poparciu wojsk sowieckich.

I zrozumiałem jest, dlaczego Bund współdziałał z wojskami holsztwickiemi podczas inwazji bolszewickiej 1920 r. i dlaczego przedstawiciele władz sowieckich odwoływali się wówczas do Bundu, ') jako do organizacji, związanej z Sowietami, które są ekspozyturą III międzynarodówki.

Okres grudniowy w^r 1921 r. był już inny. Tem większa pod tym względem różnica daje się ustalić w porównaniu z grudniem 1924 r., t. j. z czasem III zjazdu.

Czas ten pod w^rzględem niebezpieczeństwa dla bytu młodego państwa polskiego nie mógł się równać z rokiem 1920.

Pocóż przystępować oticjalnie do III-ej międzynarodówki i tern wywoływać do siebie większą niechęć i większe podejrzenie zarówno ze struny społeczeństwa polskiego, jak i organów bezpieczeństwa.

Trzeba pamiętać, że jeżeli tcorje komunizmu nie zdołały w Polsce po kilku latach uzyskać dla siebie uznania, to niechęć do zwolenników III-ej międzynarodówki była w naszym kraju tem silniejsza, im silniejsze były bezpośrednie wspomnienia ludności naszego państwa o inwazji bolszewickiej...

Przecież i bez należenia oficjalnego do III-ej międzynarodówki można uprawiać działalność w całkowitej zgodzie z Ko- minternem...

Wszak Bund na Il-im zjeździe uznał tezy III kongresu Ko- wintemu za wytyczne dla swojej działalności i, które również na 111-im zjeździe znalazły oficjalnych zwolenników w liczbie 24 delegatów na ogólną liczbę 55 (nic licząc jednego delegata, jako

') P. wyżej Bund — „Stosunek do państwowości polskiej".

zwolennika Komintemu bez zastrzeżeń) co nie świadczy o zbytniej przewadze drugiej strony.

Można przecież działać dla przyspieszenia wybuchu rewo- licji socjalnej w Polsce bez oficjalnego należenia do Kominternu, do czasu „gdy się wzmoże ruch rewolucyjny" w Polsce, t. j. gdy nastąpi czas, podobny do lat 1905—1907 oraz 1917 r. w Rosji, lub do 1920 r. w Polsce...

A wówczas nadejdzie i dla frakcji bundowskiej okres oficjalnego przystąpieniu do moskiewskiej międzynarodówki, jak to miało miejsce z Kumbundem w 1922 r., jakkolwiek w czasie, różniącym się od wymienionych lat krytycznych dla Rosji, bądź dla Polski

Różnica między Kumbundem i Bundem jest na tyle nieznaczna, ze ona częstokroć zatraca się śród członków tych odłamów, tak że zachodziły niejednokrotnie wypadki przechodzenia całych kadrów z Bandu do Kumbandu i odwrotnie w poszczególnych miejscowościach naszego Państwa (np. w okr. Łódzkim, Lubelskim), w zależności od okoliczności różnej natury, a głównie od intensywności agitacji z tej lub innej strony.

Naogół jednak można powiedzieć, że szerokie warstwy robotnicze z Bundu widocznie w dostatecznej mierze ufają swoim przywódcom, gdyż pomimo swego radykalizmu społecznego pozostają w organizacji, czego najlepszym dowodem jest to, że Kombund nie powiększa trwale ilości swoich członków kosztem np. Bundu.

Zwykły w^r takich wypadkach antagonizm między przywódcami obydwmch kierunków nie jest tej miary, aby wyłączał współpracę tych organizacji, zwłaszcza w kwestjach mających zasadnicze znaczenie dla społeczeństwa żydowskiego, i to nawet wówczas, gdy obrady odbywają się przy udziale przedstawicieli grup mieszczańskich.

Nie zbytecznem tutaj przytem jest dodać, że częstokroć dla celów pomyślnego rozwoju sam°j akcji wywrotowej wskazanem jest nawet podkreślanie pizez przywódców Kombundu niechęci do Bundu, ze względu na ułatwienie w ten sposób w naszem Państwie warunków działalności Bundu.

Przecież przywódcy Kombundu świadomi są tego, że 1 .m również dąży do tegoż samego celu, co i Kombund, mianowicie do krwawej rewolucji społecznej, w drodze jedynie tylko nieco ■ •dmiennej taktyki. Niekoniecznie |ednak świadomość tego musi

tyć znana zwykłym członkom obydwu organizacji. Dostateczni';, gdy o teni wiedzą tylko nieliczni, którzy są słotnymi kierownikami całej akcji wywrotowej na terenie Polski

Czyż szeroki ogół rosyjski z pośród „rewolucjonistów” wiedział, że w czasie największego zewnętrznego antagonizmu między bolszewikami i mieriszewikaml w okresie „wielkiej rewolucji rosyjskiej", Kierenskij komunikował się poufnie z Leninem? ¹).

Obuje szli do jednego celu. Kierenskij świadomie przygotowywał swoją działalnością grunt dla Lenina.

Dlatego też do zewnętrznego antagonizmu między Kombun- dem i Bundem nie należy przywiązywać wielkiej wagi.

Jeżeli tak nieznaczna jest różnica między Kombundem i Bundem, to staje się ziozumiułe, że stosunek Kombundu do innych ugrupowań żydowskich może się różnić od takiego do mch stosunku Bundu jedynie nieco większą mocą i intensywnością, z jaką członkowie Kombundu podkreślają swoje zapatrywania na różne zagadnienia, jak to zresztą przestoi oficjalnym członkom Kominternu.

lnnemi słowy stosunek członków Kombundu do innych ugrupowań żydowskich nie różni się zasadniczo od takiegoż stosunku do nich członków Bundu ³).

Stosunek do ugrupowań polskich. Oficjalna przynależność Kombundu do Kominternu określa tern samem te partje polskie, z któremi zasadniczo możliwy jest dla niego kontakt, oraz sam charakter lego kontaktu.

Jako oficjalnie składowa część Kominternu, który dąży do dokonania przewrotu społecznego w całym świecie, Kombund usiłuje właśnie wywołać ten przewrót na terenie naszego Państwa.

Wychodząc z założenia zresztą takiego samego, jak i u pozostałych żydowskich ugrupowań kierunku wywrotowego, że przewrót w danem państwie, a więc w Polsce, możliwy będzie tylko przy udziale najszerszych mas miejscowego rdzennego społeczeństwa (teorja t. zw. jednolitego frontu), Kombund dąży do współpracy w tym względzie z takitmi ugrupowaniami polskie-

') ..Masonstwo i russkaja rewolucja ', Bostunicz’a, Białogród, wydanie książkowe, 1921 r. (w języku rosyćskim).

-) P. Bund — „Stosunek do innych ugrupowań żydowskich"

6:5

mi, których działalność w większym lub mnie-j-szyłU stopniu rokuje nadzieję na wytworzenie warunków, mogących sprzyjać ta- k^:emu przewrotowi społecznemu.

W pierwszym rzędzie zaliczyć tutaj należy K. P. R. P., która również jest składową częścią Komin ternu, jak Kombund. Z mą więc zawarta została przez Kombund umowa w dn. 13 lutego 1922 r. ’). Umowa ta stwierdza, 1) że najbliższem zadaniem Kombundu jest zjednoczenie jego z K. P. R. P., przyczem forma zjednoczenia pozostawia się do dyskusji pomiędzy obydwiema partj imi, 2) że należy stworzyć t. zw komisję kontraktową, której zadaniem winno być ujednolicenie wystąpień politycznych obu orgamzacji.

Od tej własme chwali datu|e się wspólność akcji obu organizacji we wszystkich wystąpieniach, co stale już znajduje swój wyraz, np. podczas majowych ulicznych demonstracji; we wspólnych odezwach ich na dzień 1-go maja, od 1922 r. poczynając; we wspólnych wiecach, zwoływanych przy każdej nadarza jącej się sposebnose* ,ak np. w sprawie wytworzenia jednolitego frontu całego proletarjatu w Polsce i t. d,

Drugą partją polską, z którą teoretycznie możliwa byłaby współpraca Kombundu, jest P. P. S.

P. S. ma również, jak wiadomo, w swoim programie zadanie dokonania przewrotu społecznego; będąc jednak partją polską, musi ona różnić się od Kombundu, jak i wogóle od innych żydowskich ugrupowań wywrotowych, taktyką swego postępowania.

Nie wszystkie posunięcia w zakresie działalności politycznej są możliwe i dopuszczalne dla P. P. S., jako dla partji polskiej.

Sa takie posunięi ia. które byłyby może wskazane z punktu widzenia teorji Marksa, będące- podstawą ideologji P, P. S., lecz które musiałyby częstokroć Państwo Polskie doprowadzić do katastrofy, w razie, gdyby P. P. S. posunęła się w danym wypadku do ścisłego stosowania się do teorji socjalizmu.

‘ Jednym ze środków walki o poprawę warunków bytu warstw robotniczych są strajki; częstokroć jednak w pewnych okolicznościach mogą one być wielce niebezpieczne dla bytu każ-

') P. memorandum (rozdział IV). wręczone przez Kumburd Kominter- nowi w Moskwie, w czerwcu 1922 r., p. ..Materjały i dokumenty do żyd. ruchu robotniczego" (w żargonie), p. wyżej.

de go państwa, a nie tylkp dla Polski, kióra znajduje cię zaledwie w początkowym okresie konsolidacji.

Kombundowi, jak zresztą wszystkim żydowskim ugrupowaniom kierunku wywrotowego, właśnie chodź, o wywołanie takiego stanu zamętu w kraj u, aby była w następstwie możliwość wykorzystania jego przez zdecydowanych zwolenników przewrotu społecznego. W tym celu Kombund, jak zresztą i inne ugrupowania żydowskie, usiłuje wciągnąć P. P. S. do udziału w każdej akcji, mogącej sprowadzić bądź w calem Państwie, bądź w poszczególnej dzielnicy, czy też miejscowości, poważniejsze zamieszana z jakichkolwiek bądź powodów.

Do rzędu akcji P. P. S., które wywołują największe zainteresowanie ze strony Kombundu, należy zaliczyć wszelkiego rodzaju strajki, czy to mające tło polityczne, czy też ekonomiczne, a zwłaszcza strajki t. zw, powszechne, któreby mogły objąć zarówno całe terytorjum naszego Państwa, jak i wszystkie dziedziny życia, bądź państwowego, bądź społecznego.

Ponieważ jednak szerokie warstwy robotnicze w P. P. S. są idzennie polskie, dla których więc losy własnego narodu i własnego Państwa Polskiego nie są obce, przeto dotychczas nie dają się one wciągnąć do działalności wywrotowej w tej mierze, w jakiej to jest pożądane dla Kombundu, jako dla organizacji, składającej się z samych żydów, a zatem różniących się zasadniczo od społeczeństwa polskiego w ocenie zachodzących w Państwie w ypadków.

Zachowanie się P. P. S. w omawianych wyżej wypadkach nie znajduje aprobaty ze strony Kombundu.

Wszystkie tego rodzaju wystąpienia P. P. S., które me sprzyjają widokom kierowniczych kół Kombundu (jak zresztą i pozostałych żydowskich ugrupowań wywrotowych) są określane mianem „socjal-zdradzieckich" i t. p.

Przewodnictwo. Osobistości, odgrywające kierowniczą rolę w organizacji Kombund, nie występują otwaicie w swojej działalności politycznej.

Pochodzi to stąd, że działalność Kombundu, jako oficjalnego członka Kominternu, nie jest przez władze tolerowaną. Dla ułatwienia więc sobie działalności agitacyjnej śród warstw robotniczych na potajemnych zebraniach, działacze kierunku kom- bundowskiego stale występują pod przybranymi pseudonimami (nie w drodze wyjątku, jak to ma miejsce w innych organiza-

cjrtch żydowskich). Pseudonimy te pochodzą zazwyczaj od jakiegoś imienia, nie zawsze nawet swego.

Stąd wymienianie nazwisk nie jest celowe i wskazane.

Działalność parlamentarna. Kombund nie wystawiał własnej listy kandydatów na posłów do Sejmu podczas wyborów w 1922 r.

Zwolennicy tego kierunku głosowali wówczas na listy K. P. R. P., która wystąpiła pod firmą „związku proletarjatu miast i wsi".

Współdziałanie obu tych organiza~;i w ówczesnej akcji wyborczej wypływało już zresztą z treści umowy, zawartej między niemi 13 lutego 1922 r., o czem była mowa wyżej.

tym sposobem polska frakcja komunistyczna w I-ym Sejmie ordynaryjnym (Łańcucki, Królikowski), co najmniej w równej mierze może być uważana za przedstawicielstwo Kombundu, jak i K. P. R. P.

To ostatnie twierdzenie ma tem silniejsze uzasadnienie, że nawet Bund, nie będący, jak wiadomo, oficjalnym członkiem Kominternu, uważa reprezentację komunistyczną w Sejmie za swoją. Ten stosunek Rundu do posłów komunistycznych w Sejmie wynika np. z faktu, że niektóre związki zawodowe, będące pod wpływem Bundu, odwołują się do tych posłów o zgłoszenie przez nich interpelacji w pewnych sprawach¹).

Działalność kulturalno-oświatowa Kombund, będąc organizacją tegoż samego wywrotowego odłamu żydowskiego, który widzi możność rozwiązania kwestji żydowskiej jedynie w wyniku rewolucji społecznej o skali światowej, poświęca całą swoją działalność szerzeniu tychże samych haseł walki klas, jak i pozostałe organizacje pokrewnego kierunku.

Wpajanie w otoczenie poglądu, że wszelkie nieszczęścia i dolegliwości, od których cierpi obecnie ludzkość, mogą być usunięte jedynie przez zmianę istniejącego ustroju społecznego i to lvlko w drodze rewolucji (nie ewolucji) t. j. na skutek użyci i krwawych do tego środków walki — stanów; istotną treść działalności kulturalno-oświatowej Kombundu.

Działalność tę Kombund rozwija śród tychże samych warstw i grup ludności, jak i pozostałe żydowskie organizacje wy wrotowe, t. j. śród rzesz robotniczych oraz śród młodzieży.

') P. Bund — „Program".

W odnośnej działalności kulturalno-oświatowej między Kombundem i innemi organizacjami żydowskiemi zachód: niewielka różnica,

Kombundziści w znacznie silniejszym tylko stopniu skierowują swoją propagandę na masy nieżydowskie. Dla ułatwienia sobie w tym względzie właśnie roboty, starają się oni przerzucić swoich członków do organizacji oficjalnie nieżydowskich, aby w ten sposób trafie do najszerszych mas robotniczych i tam urabiać ich poglądy i nastroie w duchu pożądanym dla polityki żydowskiej. W tym celu odkładają oni, jak wiadomo, na pewien czas sprawę uregulowania odrębnych interesów żydowskich, uważając, że zjednanie dla swoich celów szerokich mas nieżydowskich winno iść w dobie obecnej przed postulatem wyodrębnienia ludności żydowskiej, jako wspólnoty kultuialnej.

Tą właśnie tendencją łatwiejszego użycia mas nieżydowskich dla celów rewolucji społecznej tłomaczy się stała współpraca Kombundu z K. P. R. P.

Takie są główne założenia, z których wychodzi Kotnbund w swoje] dziatalności kulturalno-oświatowej.

Organizacje kulturalno■ oświatowe. Kombund wyłaniał się z grupy bundowskiej stopniowo, na skutek, jak wiadomo, różnicy w zapatrywaniach na stosunek Bundu dc moskiewskiej międzynarodówki.

Dzięki właśnie takiemu powstaniu Kombundu, konta! t członków grupy bundowskiej z członkami frakcji kombudowskiej nie został zerwany w sensie absolutnego wykluczenia zwolenników kierunku kombundowskiego z poszczególnych organizacji Bundu

Jeżeli laka dążność do pozbycia się zwolenników kierunku kombundowskiego dała się stwierdzić w poszczególnych miejsco- wośtiach, przy tern w okresie żywszego zainteresowania się różnicą programów obu kierunków, to dotyczyły' te wykluczenia tylko fanatycznych zwolenników organizacyjnego połączenia się z Kominternem. Członkowie o więcej kompromisowych nastro- iach pozostali nadal w tychże organizacjach.

Rezultatem takiego stanu rzeczy było to, że we wszystkich orgarizacjach, które były dotąd pod kierunkiem ideologji Bundu, znaleźli się również zwolennicy kierunku kombundowskiego.

Tak się w‘ęc złożyło, że Kombund nie powoływał do życia nowych organizacji kulturalno-oświatowych, którymby nadawał specjalne nazwy i po których można byłoby odróżnić je, jako

kombundowskie. On tylko usiłował w takich razach opanować swoimi ludźmi poszczególne organizacje, zwłaszcza ich zarządy, które dotąd znajdowały się pod wyłącznymi, wzgl. przemożnymi wpływami Bundu.

Słowem, we wszystkich związkach, strzechach, kóhtach i t. p, instytucjach, które składały się ze zwolenników kierunku bundowskiego, znajdują się również zwolennicy Kombundu.

Wierząc w słuszność swoich poglądów przeciwnicy starają się w takich razach dokonać całkowitego wzgl. przemożnego podboju danej instytucji w drodze usilnej propagandy — bądź ustnej, bądź przy pomocy drukowanych broszur — śród jej członków.

Bywały wypadki, że Kombundowi taki podbój się udawał, wówczas dana organizacja np. jakiś związek zawodowy (drzewny, metalowców i t p.) stawały s.ę ekspozyturą Kombundu.

lym spusobem sama tylko nazwa danej organizacji nie daje możności ustalenia, czy jest ona kierunku bundowskiego, czy kombundowskiego.

Jak powiedziane było wyżej w rozdziale o Bundzie, że na- zw^ra organizacji młodzieży Cukunft (przyszłość) wskazuje na zależność jej od org. Bund.

Tak w rzeczywistości było.

Od czasu jednak powstania frakcji kombundowskk j, korzysta ona również z tejże samej nazwy Cukunft dla określenia organizacji swojej młodzieży.

Częstcikroć jednak Kombund nadaje opanowywanym przez siebie wzgl. organizowanym związkom młodzieży również nazwę Komcukunft (komunistyczna przyszłość) w odróżnieniu od podobnej bundowskiej organizacji młodzieży Cukunft.

Jednak ta nazwa Komcukunft nie zawsze jest używana. 'J.. ¹

1) P, wymienione wyżej memorandum delegacji kombundu do Komitetu

Wykonawczego Kominternu w Moskwie, rozdział VII — „Młodzież : pod

wpływem Kombundu znajduje się potężny ruch młodzieży, który jest pro wadzony przez komunistyczni; organizacji „Cukunft" w Polsce... Obejmuje ona okuto 75% byłej bundowskiej organizacji „Cukunft”. Również w rezolucji Komitetu Wykonawczego komunistycznej międynarodowej młodz.czy (z czerwca 1922 r.) powiedziano: Komitet Wykonawczy komunistycznej międzynaro

dowej młodzieży, wysłuchawszy sprawozdania Komcukunflu postanawia: 1) orzyjąć komunistyczną organizację młodzieży „Cukunft" w Polsce, jako sekcję komunistycznej międzyrarodówki; 2) zwrócić »ię z odezwą do żydowskiej młodzieży robotniczej w Polsce". (Sprawozdanie Komcunkunftu byt

Omawiając sprawę organizacji kulturalno-oświatowych, w których kombundowcy usiłują propagować swoje idee, należy zaznaczyć, że działalność ich nie ogianicza się wyłącznie do n- stytucji robotniczych wzgl. związków młodzieży.

Mianowicie zdarza się, zwłaszcza w mniejszych skupieniach żydowskich, że zwolennik kierunku wywrotowego, w danym wypadku z KomLundu, nie znajdując w danej miejscowości instytucji pokrewnego sobie kierunku, bierze czynny udział w instytucjach, znajdujących się pod wpływami obozu społecznie umiarkowanego.

Np. nie należą do wyjątków wypadki, że w instytucjach kul turalnych, w których np. śród członków zarządu spotykają się ortodoksi, bierze czynny udział w działalności podobnych instytucji również wyznawca programu wywrotowego.

Taka współpraca w jednej instytucji osób, należących do wręcz jakoby wrogich sobie obozów, w dostatecznej mierze potwierdza wypowiedziane w innem miejscu zdanie, że antagonizm różnych odłamów społeczeństwa żydowskiego w krajach diaspory nie przekracza granic interesu całości żydostwa, jako takiego.

Organa prasowe. Kombund, będąc oficjalnym członkiem Knminternu, nie może znaleźć w stosunku do siebie takiej tolerancji, aby był w stanie wydawać w Polsce swój oficjalny oigan prasowy Wobec tego propagandę swego programu najczęściej prowadzi on na łamach nielegalnie wydawanych jednodniówek. Taka jednodniówka zawiera zazwyczaj nieimienne artykuły, przytem częstokroć nawet miejscowość, w której została ona odbita, podawana bywa mylnie.

Pozatem do codziennej lektury członków Kombundu należą organy prasowe Bunda, oraz wydawnictwa, otrzymywane z Rosji.

to właściwie list, z którym w marcu 1922 r. zwrócił się „Centralny Komitet komunistycznej międzynarodowej młodzieży „Cukunft" w Polsce" do komunistycznej międzynarodowej młodzieży w Moskwie. List ten zawierał prośbę

przyłączenie „Cukunft do komunistycznej międzynarodówki młodzieży List ten również przytacza dowody rozwoju ideologii komunistycznej śród członków „Cukunft", która, skutkiem tego, winna być przyłączona do kom. mię młodzieży. Prośbie, jak wynika z przytoczonej rezolucji, stało się zadość). (P. cytowane wyżej w tymże rozdziale — Kombund — „Materiały
dokumenty do żydowskiego ruchu robotniczego").

FERAJNIGTE.